وظایف مختلف دستگاه های متعدد در مقوله کنترل ایمنی ساختمان از زبان محمدی نژاد ، بیان شد. چه سازمان هایی در کنترل ایمنی ساختمان مسئولیت دارند؟
به گزارش تاسیسات نیوز، محمد محمدی‌نژاد، عضو پیشین هیئت مدیره سازمان نظام مهندسی تهران پاسخ می‌دهد؛ چه سازمان هایی در کنترل ایمنی ساختمان مسئولیت دارند؟
محمد محمدی‌نژاد، عضو پیشین هیئت مدیره سازمان نظام مهندسی تهران با اشاره به افزایش حوادث ساختمانی در کشور، اظهار داشت: دستگاه های متعدد وظایف مختلفی در مقوله کنترل ایمنی ساختمان دارند. شهرداری می تواند در رابطه با احداث غیراصولی و بهره برداری ناایمن مجموعه های ساختمانی تذکر و در صورت لزوم دستور توقف عملیات و پلمپ بدهد و اینها جزء وظایف قانونی شهرداری است. اما وظیفه اصلی نزد وزارت راه و شهرسازی است.
این روزها همه ایران داغدار آبادان و آنهایی است که در حادثه ساختمان ناتمام متروپل جان باختند، ساختمانی که اگر در فرآیند ساخت آن اصول و قواعد مهندسی و ایمنی رعایت می شد، هنوز به اتمام نرسیده فرو نمی ریخت. پلاسکو هم یک ساختمان شاخص در تهران بود که به علت همین ناایمن بودن طعمه حریق گردید و عده زیادی در حادثه‌ای که برای آن رخ داد، جان باختند. ولی اکنون برخی از اخبار حاکی ازآن است که ساختمان های ناایمن و غیر استاندارد زیادی همچون پلاسکو و متروپل در کشور وجود داردکه نیازمند تصمیم فوری و قاطع برای ایمن‌سازی هستند. برای واکاوی بیشتر این مهم به سراغ مهندس محمد محمدی نژاد، عضو اسبق هیئت مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران رفته‌ایم. ما به برخی از پرسش هایی که در اذهان عمومی در مورد چگونگی اصلاح روند موجود و جلوگیری از تکرار حوادث تلخ مشابه ایجاد شده، در گفتگوی پیش رو پاسخ داده است:
*جناب مهندس محمدی نژاد !ساختمان های نا ایمن در کشور را چطور شناسایی کنیم؟
ابتدا باید ببینیم تعریف ساختمان ناایمن چیست. ساختمان ناایمن طبق ضوابط ساختمانی است که در مواقع وقوع بحرانهایی مثل زلزله، سیل و یا آتش سوزی از خود عملکرد مناسبی نشان ندهد. درباره بحران حریق ساختمان پلاسکو را داشتیم که متاسفانه وقوع حریق سبب فروریختن آن شد و یک فاجعه ملی رقم خورد. اما ساختمان متروپل آبادان را در رده ساختمان های ناایمن طبقه بندی نمی‌کنیم. یک ساختمان باید ابتدا احداث گردد و در زمان بهره‌برداری اگر عملکرد مناسب نداشت در رده ناایمن طبقه‌بندی شود.
برج متروپل در همان زمان احداث متاسفانه به علت مشکلاتی که در طراحی، نظارت، اجرا و کنترل ساختمان داشت، نتوانست بارهای وارده را تحمل کند و دچار ریزش شد و متاسفانه جمعی از هموطنان ما کشته شدند.
* سازمان آتش نشانی و شهرداری در این مهم چه نقشی دارند؟
سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی سازمانی است که در همه شهرهای کشور مسئولیت های مشخصی دارد که اهم آن اطفای حریق و امدادرسانی در حوادث است. قاعدتا طبق همان وظیفه‌ای که دارند در مراحل طراحی و اجرا ساختمان ها را طبق دستورالعمل های ایمنی اعلام و اطفاء حریق و … بررسی می کنند. هم‌چنین ساختمان های موجود را از نظر رعایت شاخص های ایمنی به ساختمان های ایمن، کم خطر، پرخطر و بحرانی طبقه‌بندی می کنند. بدین ترتیب یک درجه ایمنی هم می توانند به ساختمان ها بدهند.
در فرآیند بررسی ساختمان ها، شهرداری ها مکلف به ابلاغ اخطار به مالکین و ذینفعان ساختمان های ناایمن طبق گزارش سازمان آتش نشانی هستند. اینجاست که پرونده ساختمان هایی مانند پلاسکو و کلینیک اطهر سینا پررنگ‌تر می گردد. دقت کنیم که اخطارهایی که شهرداری به مالکین ساختمان هایی ناایمن داده است فقط در بحث مقاومت در برابر حریق بوده و نه شاخصهای دیگر را نیز دربرداشته که متاسفانه به این اخطارها از سوی مالکان توجهی نشده است.
در حال حاضر سی و سه هزار ساختمان ناایمن فقط در شهر تهران داریم که بیست و سه هزار ساختمان کم خطر هستند، سه هزار و ۴۰۰ ساختمان، پرخطر و صد و بیست و نه ساختمان در وضعیت بحرانی قرار دارند. اسامی و لیست این ساختمان ها را شهرداری و سازمان آتش نشانی منتشر کرده است.
این اقدامات هر چند دیرهنگام ولی باز هم گامی رو به جلو است. این حق مردم است که بعنوان بهره‌برداران اصلی ساختمان ها بدانند زمانی که برای انجام امورات خود وارد یک ساختمان عمومی، تجاری و یا اداری می شوند، آن ساختمان در چه وضعیتی از نظر ایمنی قرار دارد؟ اما این فقط گام شناسایی است.
شهرداری به اذعان خودش تاکنون تنها کاری که انجام داده، اعلان اخطارهای پیاپی به مالکین ساختمان های ناایمن بوده. حالا باید دید اخطارها به چه نتیجه‌ای منجر شده است. درباره پلاسکو همان سال وقوع حادثه اعلام شد که پانزده بار به مالک اخطار داده شده بود، در کلینیک اطهر سینا نیز همین‌طور و پنج بار به مالکین اخطار داده شده بود. اما دیدیم که آتش‌سوزی در این کلینیک اتفاق افتاد و متاسفانه عده‌ای از بین رفتند.
پس اخطار به تنهایی نمی تواند چاره‌ی کار باشد. بنابراین بایستی طبق دستور العمل ها و مجموعه اقدامات ضروری در رویارویی با ساختمان های ناایمن اقدام کرد:
۱) مواجهه مدیریتی با این ساختمان ها بایستی از نوع مدیریت بحران باشد یعنی اعلان اخطارها و هشدارها از سوی نهادهای نظارتی به تنهایی کافی نیست.
۲) باید ضمانت اجرایی داشته باشد. زمانی که مالک یا مالکین از مقررات تبعیت نمی‌کنند و اقدامات اصلاحی را انجام نمی دهند، طبق مقررات باید دادستانی و نیروی انتظامی ورود پیدا کنند.
* آیا آماری از ساختمان های ناایمن در کل کشور هم داریم؟ چه ضوابطی داریم؟
کل کشور را بنده اطلاع دقیقی ندارم و شاخصهای مربوطه را باید مراکز تحقیقاتی مثل مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تعیین و وزارت راه و شهرسازی که متولی این امر است آمار ساختمان های ناایمن را اعلام کند. البته همان آمار شهر تهران هم علیرغم وجود کنترل های بیشتر در پایتخت اصلا خوب نیست، چرا که بیش از چهل درصد ساختمان های شهر تهران فاقد اسکلت مقاوم در برابر زلزله هستند. در عین حال ما هنوز در بخش های طراحی و نظارت و اجرای ساختمان های جدید حلقه مفقوده‌ای تحت عنوان کنترل ساختمان داریم.
ضوابط و مقررات موجود کافی است. مثلا مبحث بیست و دوم مقررات ملی ساختمان که برای همه لازم الاجراست، در مورد نگه‌داری ساختمان های در دست بهره برداری است. برای همین ما متروپل را در رده ساختمان های ناایمن طبقه‌بندی نمی کنیم چون هنوز احداث نشده بود که به بهره‌برداری رسیده باشد. اما درباره ساختمان های ساخته شده و موجود اینها نیاز به نگه‌داری مهندسی دارند. الان ما حدود هزار ساختمان بلند در تهران داریم که مشکلات ایمنی دارند.
افراد متخصص باید بیایند و تحمل‌پذیری این ساختمان ها را در مقابل بارهای ثقلی، جانبی و بحران هایی مثل آتش‌سوزی و تاب‌آوری های مختلف بررسی کنند و اگر نیاز به مقاومسازی و ایمن سازی داشت راه‌کارهای فنی، مهندسی و اجرایی ارائه دهند؛ نباید بگذاریم بحران اتفاق بیافتد و بعد به فکر مدیریت بحران باشیم.
البته مقوله مدیریت بحران سازوکار خودش را دارد و در مباحث مقررات ملی ساختمان هم پیش‌بینی شده است. اما پیش‌گیری همیشه بهتر از این است که بحران ایجاد گردد و بعدا به فکر چاره باشیم چرا که به این ترتیب اکثرا فرصت ها از دست می روند.
* برخی معتقدند که شهرداری بجای اینکه بر روی مقاوم سازی تمرکز کند بر روی درآمدزایی تمرکز دارد، نظر شما در مورد این مسئله چیست؟
همان‌طور که عرض کردم دستگاه های مختلف وظایف مختلفی در مقوله ایمنی ساختمان دارند. مهندسین عضو سازمان نظام مهندسی باید طراحی مناسب انجام بدهند و طبق مقررات ملی ساختمان، نظارت بر اجرا داشته باشد و ساختمان را باید حتما مجری ذیصلاح بسازد. هم‌چنین درباره ساختمان های در دست ساخت و بهره برداری، شهرداری وظایف مشخص دارد. شهرداری می تواند در رابطه با احداث غیراصولی و بهره برداری ناایمن مجموعه های ساختمانی تذکر و در صورت لزوم دستور توقف عملیات و پلمپ بدهد و اینها جزء وظایف قانونی شهرداری است. براساس مواد پنجاه و پنج و صد قانون شهرداری ها، شهرداری یکسری وظایف در مورد ساخت و ساز در محدوده شهری دارد که در واقع بخشی از آن کنترل ساختمان است.
اما وظیفه اصلی نزد وزارت راه و شهرسازی است. وزارت مذکور متولی دولتی اصلی این موضوع است و شهرداری یک نهاد عمومی است. مشکلی که ما در شهرداری داریم این است که تخلفات در شهرداری بعضا درآمدزا هستند و همین امر سبب تعارض منافع می شود. یعنی از طرفی شهرداری باید تذکر بدهد که خلاف های ساختمانی اتفاق نیافتد و از طرفی در این خلاف‌ها طبق آراء کمیسیون ماده صد ذی‌نفع است این تناقض بهتر است هرچه سریع‌تر برطرف گردد.
اما درباره وزارت راه و شهرسازی اینطور نیست و این وزارت‌خانه براساس قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان مسئولیت اصلی نظارت عالیه بر امر کنترل ساختمان را بر عهده دارد. در فصل چهارم آئین نامه اجرایی قانون مذکور چندین ماده به همین موضوع اختصاص پیدا کرده است. به عنوان مثال در فرآیند کنترل ساختمان هر شخص حقیقی یا حقوقی اعم از اینکه در ساختمان مورد نظر ذی‌نفع باشد یا نباشد می تواند تخلفات ساختمانی را به ادارات کل راه و شهرسازی اطلاع دهد و ادارات مذکور موظف‌اند که نقشه های ساختمانی را از شهرداری اخذ و بررسی و کنترل نمایند و چنان چه محرز گردد که در مراحل طراحی، نظارت و اجرای ساختمان تخلفی خلاف مقررات صورت گرفته، بایستی اخطار دهند و اگر ترتیب اثر داده نشد، از دادگستری و نیروی انتظامی استفاده شود و عملیات ساختمانی را تا رفع تخلف را متوقف کنند.
این قوه قاهره در اختیار وزارت راه و شهرسازی است اما متاسفانه خیلی کم از این ابزار قانونی استفاده شده است و شاهد این مدعا این است که ما ببست و پنج سال بعد از تصویب قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان شاهد حوادث تلخی مانند ریزش ساختمان متروپل آبادان هستیم که این فجایع ملی حاصل همین موضوع یعنی فقدان کنترل ساختمان است. الان می‌بینیم که هر یک دستگاه های متولی دیگری را مقصر می‌دانند، اما قانون و آیین نامه اجرائی صراحتا می گوید که در اینجا نقش نظارتی وزارت راه و شهرسازی از سایر دستگاه‌ها پررنگ‌تر است.
*در نهایت برای مدیریت ساختمان های ناایمن چه باید کرد؟
گام اول شناسایی این ساختمان ها طبق شاخص های استاندارد است. اول باید تعریفی از ساختمان ایمن و ناایمن در چارچوب قوانین و مقررات داشته و با همه متولیان به اجماع برسیم. کلیه دستگاه های دست اندکار مثل نظام مهندسی، وزارت راه و شهرسازی، شهرداری، سازمان آتش‌نشانی و در برخی موارد وزارت کار و … بیایند و به یک تعریف و دستورالعمل واحد در مورد شناسایی ساختمان های ناایمن برسیم.
در گام بعد اقداماتمان را اولویت‌بندی کنیم. باید ساختمان هایی که طبق شاخص های ایمنی در رده پر خطر یا بحرانی قرار دارند در راس اقدامات اولویت‌دار قرار گیرند و سریعا نسبت به تاسیسات آن ساختمان ها و نسبت به ایمن سازی و مقاومسازی آنها از نظر بارهای وارده، حریق، آسانسور، تاسیسات، تجهیزات و … هر موضوعی که می تواند راجع به مخاطرات باشد، اقدام گردد.
البته این واقعیت را هم در نظر بگیرید که همه ساختمان ها قابل اصلاح و ایمن سازی نیستند. ما الان پنجاه بیمارستان در شهر تهران داریم که بالای پنجاه سال از عمرشان می گذرد. طبیعی است که این ساختمان ها هر چقدر هم خوب نگه‌داری شوند، قطعا اسکلتشان از نظر آیین نامه ۲۸۰۰ ضد زلزله طراحی نشده است. پس با اینکه درجه اهمیتشان از نظر آیین نامه زلزله درجه یک و بالا است یعنی باید بعد از زلزله بتوانند به شهروندان خدمت بدهند اما خودشان جزء اولین ساختمان‌هایی هستند که از سرویس خارج می شوند.
تاکید می کنم همه ساختمان ها همیشه قابلیت ایمن سازی و مقاوم سازی را ندارند و سیستم‌های سازه و ایمنی‌شان را نمی توان اصلاح کرد. خیلی مواقع باید این ساختمان ها تخلیه، تخریب و نوسازی شوند. لذا یکی از از اقدامات اساسی در مورد ایمن‌سازی ساختمان ها می تواند تخلیه و تخریب باشد چرا که با توجه به زمان احداث اسکلتشان مقاومت و پایداری لازم ندارند یا سیستم های ایمنی آنها در مواقع بروز بحران معیوب و ناکافی باشد.
